Yaşlılıkta Dil İşlemleme: Mevcut Durum ve Geleceğe Yönelik Bir Araştırma Gündemi - 38. Ulusal Dilbilim Kurultayı (2025) Davetli Konuşması
Prof. Dr. Bilal Kırkıcı, Erzurum'da toplanan 38. Ulusal Dilbilim Kurultayında yaptığı davetli konuşmada, yaşlanma sürecinde dilin nasıl işlemlendiğini, bilişsel değişimlerle nasıl etkileştiğini ve bu alanın neden geleceğin araştırma gündemlerinden biri olduğunu tartıştı.
Yaşlılıkta Dil İşlemleme: Mevcut Durum ve Geleceğe Yönelik Bir Araştırma Gündemi
Prof. Dr. Bilal Kırkıcı – 38. Ulusal Dilbilim Kurultayı (2025) Davetli Konuşması
FabuLAB’da araştırma, yalnızca yeni teknolojiler geliştirmek için değil; insan zihnini, dili ve öğrenmeyi yaş boyunca anlamak için yapılır. Bu amaçla yürütülen araştırmaların odağında, yaşlanma, biliş ve dil işlemleme süreçlerinin bilimsel olarak modellenmesi yer alır.
Araştırmanın Çıkış Noktası
Dilbilimsel araştırmaların büyük çoğunluğu, genç, nörotipik ve üniversite eğitimli bireyler üzerinde yürütülmektedir.
Bu durum, ileri yaştaki bireylerin bilişsel ve dilsel profillerinin bilimsel olarak yetersiz temsil edilmesine yol açmaktadır. Prof. Dr. Bilal Kırkıcı’nın Ulusal Dilbilim Kurultayı’nda sunduğu çalışma, bu eksikliği görünür kılmayı ve ileri yaştaki bireylerin dil işlemleme sistemini anlamaya yönelik bütüncül bir araştırma gündemi önermeyi amaçlamaktadır.
Temel Bulgular
Dil ve yaşlanma ilişkisi: Akıcı zekâ zamanla azalırken, kristalize zekâ bilgi birikimiyle artar; bu fark, dil işleme stratejilerini değiştirir.
Telafi mekanizmaları: Beyin, yaşla birlikte bilişsel yükü ön bölgelere kaydırarak yeni dengeleme biçimleri üretir.
Dil üretimi: “Dilimin ucunda” olgusu ileri yaştaki bireylerde sıklaşır; fonolojik erişim zayıflar, ancak anlamsal sistem sağlam kalır.
Anlama süreçleri: İleri yaştaki bireyler aynı anlama düzeyine ulaşmak için daha fazla bilişsel kaynak kullanır — bu da nöral esneklik ve telafi stratejilerinin önemini gösterir.
Edimbilimsel beceriler: Konuşma sırası, mecaz anlama ve mizah yorumlama gibi üst düzey becerilerde performans düşebilir, ancak sosyal etkileşim destekleyici bir faktördür.
FabuLAB’ın Araştırma Vizyonu
Bu çalışma, FabuLAB’ın Ar-Ge yaklaşımında da yer alan üç temel ilkeyi yansıtır:
1. Toplumsal gereksinimlere yanıt veren bilim; ileri yaştaki bireylerin dil öğrenme potansiyelini desteklemek
2. Bilimsel yenilik; yaşlanmayı dilsel ve bilişsel açıdan yeniden tanımlamak
3. Uygulamaya uzanan köprü; deneysel bulguları, yaş dostu dil öğrenme teknolojilerine dönüştürmek
Bu çalışma, FabuLAB Ar-Ge’nin yaşlanma, dil ve biliş kesişiminde Türkiye merkezli bir bilimsel ekosistem kurma vizyonunun ilk adımlarındandır ve bilimsel derinliği toplumsal faydayla buluşturan bir Ar-Ge anlayışının somut örneğidir.
